Ἡ ἀπαλλαγή ἀπό τό ΜτΘ. Ἱστορική ἀναδρομή καί σύγχρονη κατάσταση. Εἰσήγηση στήν Ἡμερίδα «Τό ΜτΘ σέ διάλογο μέ τούς μαθητές καί τήν κοινωνία τοῦ σήμερα»

Σεβασμιώτατε Μητροπολῖτα Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου κ. Δαμασκηνέ, εὐχαριστοῦμε γιά τήν τιμητική παρουσία.

Σεβασμιώτατε Μητροπολῖτα Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κ. Πρόδρομε, εὐχαριστοῦμε γιά τή λειτουργική πανδαισία καί τήν ἀβραμιαία φιλοξενία σέ αὐτόν τόν ὄμορφο χῶρο.

Ἐλλογιμώτατε Πρόεδρε, κ. Ἰωάννη Λίλη, εὐχαριστῶ γιά τήν πρόφρονα συμπερίληψη στούς εἰσηγητές.

Ἐκλεκτές καί ἐκλεκτοί συνάδελφοι σύνεδροι, εὐχαριστῶ γιά τόν κόπο, τήν ἀγάπη καί τήν ὑπομονή νά μᾶς ἀκούσετε.

Τό θέμα μου ἀφορᾶ τήν ἱστορία, τήν παρούσα κατάσταση καί τήν προοπτική τῆς ἀπαλλαγῆς ἀπό τό Μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν (στό ἐξῆς, ΜτΘ). Ἡ ἀπαλλαγή ἀπό μαθήματα δέν εἶναι πρωτοφανές φαινόμενο, οὔτε ἰσχύει μόνο γιά τό μάθημά μας. Σέ μερικά ἐκπαιδευτικά συστήματα ὅλα τά μαθήματα εἶναι ἐπιλογῆς, σέ ἄλλα κανένα καί σέ μερικά ἐπικρατεῖ μεικτό σύστημα. Στά καθ’ ἡμᾶς σήμερα ὑπάρχει δυνατότητα ἀπαλλαγῆς ἀπό τή μουσική καί τή φυσική ἀγωγή, τά ὁποῖα εἶναι ἰδιαίτερης φύσης μαθήματα. Ἄν καί τά τελευταῖα δεκαπέντε χρόνια ἐγείρεται μεγαλύτερος θόρυβος ἡ ἀπαλλαγή προϋπῆρχε.

Ἄς δοῦμε τί ἴσχυε γιά τό ΜτΘ μέχρι τό 2008. Οἱ ἐγκύκλιοι τοῦ Ὑπουργείου Παιδείας μέχρι τό 2002 ἀναφέρονταν ἀρχικά σέ συγκεκριμένες περιπτώσεις μαθητῶν/τριῶν καί ἀνέφεραν ὅτι ἡ ἀπαλλαγή ἀπό τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν μποροῦσε νά ἐπιτευχθεῖ μέ τήν κατάθεση ὑπεύθυνης δήλωσης τῶν γονέων (ἤ τοῦ ἴδιου ἐφόσον ἦταν ἐνήλικος/-η), στήν ὁποία δήλωναν σέ ποιό δόγμα ἀνῆκαν. Γιά παράδειγμα ἡ ἐγκύκλιος 144483/13-01-1956 ἀναφέρει ὅτι οἱ εὐαγγελικοί μαθητές εἶναι ἑτερόδοξοι καί δικαιοῦνται ἀπαλλαγή ἀπό τά Θρησκευτικά σύμφωνα μέ τόν Nόμο 4862/1931, τόν Νόμο 2329/1953 καί τό ἄρθρο 1 τοῦ τότε ἰσχύοντος Συντάγματος τοῦ 1952.

Στό ἴδιο πνεῦμα κινοῦνται ἡ ἐγκύκλιος Γ2/3826/07-09-1987 καί ἡ διαταγή Γ1/11/02-01-1990 πού ἀναφέρονται σέ μαθητές, μάρτυρες τοῦ Ἰεχωβᾶ.

Τόν Νοέμβριο τοῦ 1995 τό ΥΠΕΠΘ ἐξέδωσε μία γενικότερη ἐγκύκλιο σύμφωνα μέ τήν ὁποία, οἱ ἑτερόδοξοι, ἑτερόθρησκοι καί ἄθρησκοι μαθητές ἀπαλλάσσονταν ἀπό τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν ἐφόσον οἱ δύο γονεῖς καταθέσουν στό σχολεῖο γραπτή δήλωση, ἀπό τήν ὁποία προκύπτει ὅτι ὁ μαθητής εἶναι ἄθρησκος, ἤ ἑτερόδοξος ἤ ἑτερόθρησκος, ἀκόμα καί στήν περίπτωση πού ἡ ταυτότητα τῶν μαθητῶν ἤ τῶν κηδεμόνων τους γράφει Χριστιανός Ὀρθόδοξος.

Τό 1998 ἐκδόθηκε τό Προεδρικό Διάταγμα 201/1998 σχετικά μέ τήν ὀργάνωση καί λειτουργία τῶν Δημοτικῶν Σχολείων. Ὅσον ἀφορᾶ στήν ἀπαλλαγή ἀπό τά Θρησκευτικά ἀναφέρει ὅτι μαθητές πού ἀνήκουν σέ ἄλλο δόγμα ἤ θρήσκευμα ἀπαλλάσσονται ἀπό τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν ἐφόσον τό ζητήσουν οἱ γονεῖς τους μέ γραπτή δήλωση.

Πολλά ἀλλάζουν στή χώρα λόγω συμμόρφωσης μέ τήν κοινοτική νομοθεσία καί τήν ἵδρυση τῶν λεγόμενων ἀνεξάρτητων ἀρχῶν. Μεταξύ αὐτῶν ἡ Ἀρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικοῦ Χαρακτήρα καί ὁ Συνήγορος τοῦ Πολίτη.

Τόν Ἰούνιο τοῦ 2002 τό ΥΠΕΠΘ ἐξέδωσε την ἐγκύκλιο  Γ2/61723/13-06-2002 σχετικά μέ τόν τρόπο ἀπαλλαγῆς, σύμφωνα μέ τήν ὁποία στήν δήλωση τῶν γονέων πρέπει νά ἀναφέρεται ὅτι ὁ μαθητής δέν εἶναι χριστιανός ὀρθόδοξος ἀλλά δέν εἶναι ὑποχρεωτική ἡ ρητή ἀναφορά τοῦ θρησκεύματός του. Μέ ἀφορμή καταγγελίες γονέων, κάποιων μαθητῶν πού ἐπιθυμοῦσαν ἀπαλλαγή ἀπό τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν, ἡ ἀνεξάρτητη Ἀρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικοῦ Χαρακτήρα (ΑΠΔΠΧ) ἐξέδωσε τήν ἀπόφαση 77Α/2002 μέ τήν ὁποία ἀπευθύνει σύσταση καί καλεῖ τόν ὑπεύθυνο ἐπεξεργασίας τοῦ ΥΠΕΠΘ νά ἐκδώσει κάθε ἀναγκαία ὁδηγία, ὥστε νά μήν ζητεῖται νά δηλώνουν ἄν εἶναι ἄθρησκοι, ἑτερόδοξοι ἤ ἑτερόθρησκοι ἀλλά νά ἀσκοῦν τό δικαίωμά τους αὐτό μέ ἐπίκληση τῶν πεποιθήσεών τους καί χωρίς νά προβαίνουν σέ καμία περαιτέρω διευκρίνιση. Ἡ ἀρχή ἐπιχειρηματολόγησε τονίζοντας ὅτι α) τό θρήσκευμα ἀποτελεῖ εὐαίσθητο προσωπικό δεδομένο καί β) ἡ δήλωση ὅτι κάποιος δέν εἶναι χριστιανός ὀρθόδοξος ἀποτελεῖ ἀρνητική δήλωση θρησκεύματος (δηλαδή δέν δηλώνει μέν τί εἶναι, ἀλλά δηλώνει τί δέν εἶναι).

Ἀπό ἐδῶ καί μετά περιπλέκονται τά πράγματα. Τό καλοκαίρι τοῦ 2008 ἐκδόθηκαν τρεῖς ἐγκύκλιοι (γνωστές ὡς «ἐγκύκλιοι Στυλιανίδη») πού δημιούργησαν σύγχυση στούς διευθυντές τῶν σχολείων καί ἔνταση ἀνάμεσα στό Ὑπουργεῖο Παιδείας καί τόν Συνήγορο τοῦ Πολίτη. Πιό συγκεκριμένα στίς 10 Ἰουλίου ἐκδόθηκε ἡ ἐγκύκλιος 91109/10-07-2008 «Ρύθμιση μαθητικῶν θεμάτων» σύμφωνα μέ τήν ὁποία στήν ὑπεύθυνη δήλωση γιά τήν ἀπαλλαγή θά ἀναφέρεται ἡ ἐπιθυμία ἀπαλλαγῆς, χωρίς νά δηλώνεται ὁ λόγος τῆς συγκεκριμένης ἐπιλογῆς. Ἡ ἐγκύκλιος αὐτή ἐγκωμιάστηκε ἀπό τόν Συνήγορο τοῦ Πολίτη.

Στίς 4 Αὐγούστου ἐκδόθηκε ἡ διευκρινιστική ἐγκύκλιος 104071 στήν ὁποία ἀναφέρεται ξανά ὅτι δέν εἶναι ἀναγκαία ἡ αἰτιολόγηση τῆς ἄρνησης στήν ὑπεύθυνη δήλωση, διευκρινίζεται ὅτι ἡ συγκεκριμένη διαδικασία ἀκολουθεῖται στήν πρωτοβάθμια ἐκπαίδευση ἐδῶ καί πάρα πολλά χρόνια καί τονίζεται ὅτι ἡ διαδικασία αὐτή ἐναρμονίζεται μέ τίς ἀποφάσεις τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Δικαστηρίου γιά τά Ἀνθρώπινα Δικαιώματα καί τῶν ἀνεξάρτητων ἀρχῶν τῆς χώρας. Ἦταν προφανής ἡ ἀνεπιτυχής προσπάθεια τοῦ Ὑπουργείου νά προλάβει τίς ἀντιδράσεις.

Οἱ δύο αὐτές ἐγκύκλιοι προκάλεσαν τήν ἀντίδραση κάποιων Ἱεραρχῶν, τῆς Διαρκοῦς Ἱερᾶς Συνόδου, τῆς Πανελλήνιας Ἕνωσης Θεολόγων καί τοῦ Ἱεροῦ Συνδέσμου Κληρικῶν Ἑλλάδος. Αὐτές εἶχαν ὡς ἀποτέλεσμα τό Ὑπουργεῖο Παιδείας  στίς 26 Αὐγούστου 2008 να ἐκδόσει μία νέα ἐγκύκλιο, τή Φ12/977/109744. Αὐτή ἀναφέρεται καί στήν ἀπασχόληση τῶν μαθητῶν πού ἀπαλλάσσονται: «Οἱ μή Ὀρθόδοξοι μαθητές δηλαδή οἱ ἀλλόθρησκοι ἤ ἑτερόδοξοι, οἱ ὁποῖοι [...] ἀπαλλάσσονται ἀπό τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν γιά λόγους συνείδησης, κατά τήν ὥρα διδασκαλίας τοῦ συγκεκριμένου μαθήματος παρακολουθοῦν ὑποχρεωτικά τή διδασκαλία διαφορετικοῦ διδακτικοῦ ἀντικειμένου σέ ἄλλο τμῆμα τῆς ἴδιας τάξης [...]».

Ἡ τελευταία ἐγκύκλιος δημιούργησε σύγχυση διότι, ἐνῶ στίς δύο προηγούμενες ἐγκυκλίους δέν ἀναφερόταν τίποτα σχετικά μέ τίς θρησκευτικές πεποιθήσεις τῶν μαθητῶν καί συνεπῶς ἀπαλλαγή ἀπό τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν μποροῦσε νά ζητήσει καί ἕνας χριστιανός ὀρθόδοξος μαθητής (γιά λόγους συνείδησης), ἡ τρίτη ἐγκύκλιος ὑπονοοῦσε ὅτι μόνον οἱ μή ὀρθόδοξοι μαθητές ἦταν δυνατό νά πάρουν ἀπαλλαγή ἀπό τό μάθημα. Ἐπίσης ἡ τρίτη ἐγκύκλιος οὐσιαστικά παρεῖχε στούς διευθυντές τῶν σχολείων τήν ἁρμοδιότητα ἐλέγχου τῶν προϋποθέσεων ἐξαίρεσης (δηλαδή νά διαπιστώνουν ὅτι ὁ αἰτῶν δέν εἶναι ὀρθόδοξος, χωρίς ὅμως νά παρέχει τά «ἐργαλεῖα» γιά τό σκοπό αὐτό).

Τόν Νοέμβριο, ὁ Συνήγορος τοῦ Πολίτη (Γεώργιος Καμίνης), σέ ἐπιστολή του στόν Εἰδικό Γραμματέα Θεμάτων Σπουδῶν, Ἐπιμόρφωσης καί Καινοτομιῶν Πρωτοβάθμιας καί Δευτεροβάθμιας Ἐκπαίδευσης (Γεώργιο Γούση), πού εἶχε ὑπογράψει τίς τρεῖς ἐγκυκλίους, ἀνέφερε πώς σέ ἀρκετά σχολεῖα οἱ διευθυντές ζητοῦσαν ἀπό τούς γονεῖς πού αἰτοῦνταν ἀπαλλαγή τῶν παιδιῶν τους ἀπό τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν νά βεβαιώσουν ὅτι δέν εἶναι χριστιανοί ὀρθόδοξοι («ἀρνητική δήλωση θρησκεύματος») ἐξαιτίας τῆς ἀσάφειας πού προκάλεσε ἡ τρίτη ἐγκύκλιος. Ὡς λύση πρότεινε νά ἀποσαφηνιστεῖ ἡ τρίτη ἐγκύκλιος καί νά ἐνημερωθοῦν οἱ διευθυντές καί γιά τίς δύο προηγούμενες ἐγκυκλίους. Ὁ Ὑπουργός Εὐρυπίδης Στυλιανίδης, ἀπαντῶντας στήν προηγούμενη ἐπιστολή τοῦ Συνηγόρου τοῦ Πολίτη ἐγκάλεσε τήν ἀνεξάρτητη ἀρχή γιά «ὑπέρβαση τῶν ὁρίων τῆς θεσμικῆς της ἁρμοδιότητας» καί δήλωσε: «Ὅταν γίνεται ἀναφορά σέ θέματα συνείδησης, ἐννοοῦμε τή θρησκευτική συνείδηση. Δέν μποροῦν νά ὑπεισέρχονται στόν ὅρο συνείδηση ἰδεολογικοί, πολιτικοί ἤ ἄλλοι λόγοι πού μποροῦν νά νομιμοποιήσουν μιά τέτοιου εἴδους ἐξαίρεση».

Τόν Ἰούνιο τοῦ 2009 ἡ ἐγκύκλιος 72719/Γ2/22-6-2009 ἀνέφερε ὅτι σύμφωνα μέ τήν ἐγκύκλιο 109744 τό μάθημα εἶναι ὑποχρεωτικό «ἀλλά δίνεται ἡ δυνατότητα ἀπαλλαγῆς στούς ἀλλόθρησκους καί ἑτερόδοξους μαθητές, οἱ ὁποῖοι γιά λόγους συνείδησης δέν ἐπιθυμοῦν νά παρακολουθήσουν τό ἐν λόγω μάθημα»

Γιά τήν ἀπόφαση τοῦ Διοικητικοῦ Ἐφετείου Χανίων περιληπτικῶς θά ἀναφέρω ὅτι τόν Ἰανουάριο τοῦ 2011 θεολόγοι καθηγητές διαμαρτυρήθηκαν στόν Διευθυντή Δευτεροβάθμιας Ἐκπαίδευσης Χανίων γιά ἐξωθεσμική ἐπέμβαση τῆς τοπικῆς ΕΛΜΕ. Ἐπειδή δέν ἔλαβαν ἀπάντηση (σιωπηρή ἄρνηση), τόν Ἰούνιο τοῦ 2011 κατέθεσαν αἴτηση ἀκύρωσης κατά τοῦ Ὑπουργείου Παιδείας καί τῆς Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Ἐκπαίδευσης στό Διοικητικό Ἐφετεῖο Χανίων. Τό δικαστήριο ἔκανε δεκτή τήν αἴτηση καί ἀκύρωσε τήν σιωπηρή ἄρνηση τῆς Διεύθυνσης ἐπικαλούμενο ἀποφάσεις τοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐπικρατείας (ΣτΕ 3533/1986, ΣτΕ 3356/1995).

Κατόπιν τούτων τόν Σεπτέμβριο τοῦ 2013 ὁ τότε ὑπουργός Παιδείας καί Θρησκευμάτων Κωνσταντίνος Ἀρβανιτόπουλος ἐξέδωσε τήν ἐγκύκλιο 133099/Γ2/19-9-2013 σύμφωνα μέ τήν ὁποία οἱ γονεῖς πρέπει νά ὑποβάλουν ὑπεύθυνη δήλωση ἐντός πέντε ἡμερῶν ἀπό τήν ἔναρξη των μαθημάτων στήν ὁποία «θά ἀναφέρεται ὅτι ὁ μαθητής δέν εἶναι Χριστιανός Ὀρθόδοξος ἤ ἐπικαλεῖται λόγους θρησκευτικῆς συνείδησης, χωρίς νά εἶναι ὑποχρεωτική ἡ ἀναφορά τοῦ θρησκεύματος στό ὁποῖο ἀνήκει». Ἐπίσης ἡ ἐγκύκλιος αὐτή κατάργησε τίς τρεῖς ἐγκυκλίους Στυλιανίδη. Ἡ ἐγκύκλιος Ἀρβανιτόπουλου, παρά τό ὅτι οὐσιαστικά εἶναι ἴδια μέ τήν πρώτη ἐγκύκλιο Στυλιανίδη, δέν συνάντησε τήν ἀντίδραση πού εἶχαν συναντήσει οἱ ἐγκύκλιοι αὐτές.

Στίς 23 Ἰανουαρίου 2015 (δύο ἡμέρες πρίν ἀπό τίς βουλευτικές ἐκλογές) ὁ τότε ὑπουργός Παιδείας καί Θρησκευμάτων Ἀνδρέας Λοβέρδος, ἐξέδωσε τήν ἐγκύκλιο 12773/Δ2/23-01-2015, σύμφωνα μέ τήν ὁποία, ἀπαλλαγή δικαιοῦνται μόνον οἱ ἀλλόθρησκοι καί ἑτερόδοξοι μαθητές, πού ἐπικαλοῦνται λόγους θρησκευτικῆς συνείδησης καί στήν ὑπεύθυνη δήλωση θά πρέπει νά ἀναφέρεται ὅτι ὁ μαθητής δέν εἶναι χριστιανός ὀρθόδοξος, χωρίς ὅμως νά εἶναι ὑποχρεωτική ἡ ἀναφορά τοῦ θρησκεύματός του. Ἐπίσης, καθιστά ἁρμόδιους τούς διευθυντές τῶν σχολείων νά ἐλέγχουν τήν τεκμηρίωση τῶν προβαλλόμενων λόγων ἀπαλλαγῆς. Τέλος, ἡ ἐγκύκλιος Λοβέρδου κατάργησε ρητῶς τίς (ἤδη καταργημένες) ἐγκυκλίους Στυλιανίδη καί τήν ἐγκύκλιο Ἀρβανιτόπουλου. Τόν Αὔγουστο τοῦ 2015 ἡ ΑΠΔΠΧ ἐξέδωσε γνωμοδότηση μέ ἀφορμή ἀναφορά τῆς Ἕνωσης Ἀθέων, στήν ὁποία ζητοῦσε τήν παρέμβαση τῆς ἀρχῆς γιά ἀκύρωση τῆς ἐγκυκλίου Λοβέρδου ἤ τήν ἑρμηνεία της κατά τό πνεῦμα πού ἡ Ἕνωση ἐκπροσωπεῖ.

Τό 2020 ἐκδίδεται νέα ἐγκύκλιος «Ρύθμιση μαθητικῶν θεμάτων» Φ1/104795/Γδ4, 10-8-2020 πού ὑπογράφει ἡ ὑφυπουργός Σοφία Ζαχαράκη καί ὁρίζει ὅτι τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν εἶναι ὑποχρεωτικό γιά ὅλους, διδάσκεται σύμφωνα μέ τά ἐπίσημα ὑποχρεωτικά ἀναλυτικά καί ὡρολόγια προγράμματα, ἀκολουθεῖ τούς γενικούς σκοπούς τῆς ἐκπαίδευσης καί ἀπευθύνεται σέ ὅλους τους/τίς μαθητές/τριες. Ὡστόσο, παρέχεται ἡ δυνατότητα σέ μή Χριστιανούς Ὀρθόδοξους μαθητές/τριες, δηλαδή ἀλλόθρησκους ἤ ἑτερόδοξους ἤ ἄθρησκους, πού ἐπικαλοῦνται λόγους θρησκευτικῆς συνείδησης, νά ἀπαλλαγοῦν ἀπό τήν παρακολούθησή του. Ἡ ἀπαλλαγή παρέχεται νόμιμα, ὅταν ἀφορᾶ τήν προάσπιση τῆς ἐλευθερίας τῆς θρησκευτικῆς συνείδησης, ὅπως προβλέπεται ἀπό τό Σύνταγμα καί περιγράφεται στούς οἰκείους νόμους, στίς ἀποφάσεις τῶν διεθνῶν καί ἑλληνικῶν δικαστηρίων (βλ. ΕΔΔΑ 31.10.2019, Παπαγεωργίου κ.ἄ. κατά Ἑλλάδος, Ὁλομέλεια ΣτΕ 1749/2019 καί 1750/2019) καί τῆς Ἀρχῆς Προστασίας Δεδομένων Προσωπικοῦ Χαρακτήρα (ἀπόφαση 28/2019). Ἡ ἀπαλλαγή χορηγεῖται μέ τόν τρόπο πού περιγράψαμε παραπάνω. (Ἀποφάσεις ΣτΕ 1749/2019 καί ΣτΕ 1750/2019). Παραλαμβάνεται ἀπό τόν/τή Διευθυντή/ντρια τοῦ σχολείου ἐντός ἀποκλειστικῆς χρονικῆς προθεσμίας πού διαρκεῖ ἀπό τήν 1η Σεπτεμβρίου ἕως καί τή 14η Σεπτεμβρίου κάθε σχολικοῦ ἔτους. Ἡ ἰσχύς τῆς χορήγησης ἀπαλλαγῆς εἶναι ἐτήσια καί ἀνανεώνεται γιά κάθε σχολικό ἔτος μέ τήν ἴδια διαδικασία. Μέ τήν ἔκδοση της παρούσας ἐγκυκλίου παύει νά ἰσχύει ἡ ἐγκύκλιος «12773/Δ2/23-01-2015» (Λοβέρδου).

Τό 2021 τροποποιοῦνται μερικῶς οἱ προηγούμενες ἀποφάσεις μέ συνυπογραφή τῆς ὑπουργοῦ Παιδείας (Νίκης Κεραμέως) καί τῆς ὑφυπουργοῦ (Ζωῆς Μακρῆ). Δημοσιεύεται στό ΦΕΚ 2286/1-6-2021, ἡ ἀπόφαση 61178/Γδ4 «Τροποποίηση τῆς ὑπό στοιχεῖα 79942/Γδ4/21-5-2019 ὑπουργικῆς ἀπόφασης «Ἐγγραφές, μετεγγραφές, φοίτηση καί θέματα ὀργάνωσης τῆς σχολικῆς ζωῆς στά σχολεῖα τῆς δευτεροβάθμιας ἐκπαίδευσης». Τό ἄρθρο 25 ἀφορᾶ τήν ἀπαλλαγή τῶν μαθητῶν/τριῶν ἀπό τήν ἐνεργό συμμετοχή στά μαθήματα: 1) Φυσική Ἀγωγή, 2) Μουσική, 3) Θρησκευτικά.

Πρώτη φορά μεταξύ ὅσων δέν εἶναι Χριστιανοί Ὀρθόδοξοι (δηλαδή ἀλλόθρησκοι, ἑτερόδοξοι ἄθρησκοι) ἀναφέρονται ἄθεοι καί ἀγνωστικιστές. Παραλαμβάνεται ἀπό τόν/τή Διευθυντή/ ντρια τοῦ σχολείου ἐντός ἀποκλειστικῆς χρονικῆς προθεσμίας πού διαρκεῖ ἀπό τήν 1η Σεπτεμβρίου ἕως καί τήν πέμπτη ἡμέρα μετά τήν ἔναρξη τῶν μαθημάτων κάθε σχολικοῦ ἔτους. Ὁ/Ἡ Διευθυντής/ντρια ἐνημερώνει γιά τήν ὑποβολή τῆς σχετικῆς αἴτησης τόν/τήν καθηγητή/τρια πού διδάσκει τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν στό τμῆμα στό ὁποῖο φοιτᾶ ὁ/ἡ ἀπαλλασσόμενος/ἡ μαθητής/τρια, ὥστε νά γνωρίζει ποιοί/ποιές μαθητές/τριες θά βρίσκονται στήν τάξη κατά τή διάρκεια διεξαγωγῆς τοῦ μαθήματος.

Μέ τήν ἴδια ἐγκύκλιο ρυθμίζονται καί ἄλλα σχετικά θέματα. Οἱ μαθητές/τριες πού ἀπαλλάσσονται ἀπό τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν ἀπαλλάσσονται καί ἀπό τήν προσευχή καί τόν ἐκκλησιασμό, ἐφόσον τό ἔχουν δηλώσει στήν αἴτησή τους. Τήν ὥρα τῆς προσευχῆς καί τοῦ ἐκκλησιασμοῦ παραμένουν στό σχολεῖο. Τέλος ὑπάρχουν λεπτομέρειες γιά τόν τρόπο χειρισμοῦ τῶν προσωπικῶν δεδομένων.

Φέτος (2022) ἡ ὑπουργός καί ἡ ὑφυπουργός Παιδείας καί Θρησκευμάτων συνυπογράφουν (ΦΕΚ 4644, 2-9-2022) ἀπόφαση μέ ἀριθμό 106646/Γδ4 «Τροποποίηση τῆς ὑπό στοιχεῖα 79942/Γδ4/21-5-2019 ὑπουργικῆς ἀπόφασης «Ἐγγραφές, μετεγγραφές, φοίτηση καί θέματα ὀργάνωσης τῆς σχολικῆς ζωῆς στά σχολεῖα τῆς δευτεροβάθμιας ἐκπαίδευσης», πού δέν ἔχει διαφορές ἀπό τήν περσινή.

Ἀφοῦ εἴδαμε τί ἰσχύει γιά τήν ἀπαλλαγή μαθητῶν ἀπό τά Θρησκευτικά, ποιός ἔχει ἁρμοδιότητα γιά χορήγηση τῆς ἀπαλλαγῆς, ποιός ὑποβάλλει τήν αἴτηση γιά ἀπαλλαγή, πότε γίνονται οἱ αἰτήσεις γιά τήν ἀπαλλαγή, (παλαιότερα ὑπῆρχε θέμα τί γίνεται μέ τή βαθμολογία μαθητῶν πού ἀπαλλάσσονται μετά τό πρῶτο τρίμηνο-τετράμηνο, ἀλλά μέ τήν προθεσμία ὑποβολῆς τῆς αἴτησης τόν Σεπτέμβρη ἔχει λυθεῖ), τελευταῖες ἄς ποῦμε μερικές πικρές ἀλήθειες.

Πολλές φορές ἡ ἀπαλλαγή γίνεται ἀπό τόν/τήν καθηγητή/τρια ὄχι ἀπό τό μάθημα. Αὐτό πρέπει νά μᾶς προβληματίσει ἰδιαιτέρως. Στό ἴδιο πρόγραμμα σπουδῶν ἤ μέ τό ἴδιο βιβλίο, ὅταν ἀλλάζει ὁ διδάσκων ἀλλάζει καί ὁ ἀριθμός ἀπαλλασσομένων. Φυσικά δέν φταίει μόνο αὐτός ἀλλά καί ἄλλοι θεσμικοί καί ἐξωθεσμικοί παράγοντες. Ὡστόσο ἡ ἔλλειψη προετοιμασίας καί ὁ ἀνιαρός ἤ ὁ παρωχημένος τρόπος διδασκαλίας δέν βοηθοῦν. Ἐπίσης ὁ διχασμός τοῦ κλάδου γιά τά προγράμματα σπουδῶν, οἱ δικαστικές διαμάχες, ἡ ἀσυνεννοησία, ἔγιναν ἀφορμή γιά ἐκμετάλλευση τοῦ θέματος ἀπό ἐπιτήδειους ἀλλά ὄχι οὐδέτερους.

Ἄς δοῦμε ἐν κατακλεῖδι καί τήν προοπτική τοῦ ἐναλλακτικοῦ μαθήματος. Τί περιεχόμενο θά ἔχει; Ποιοί θά τό διδάξουν; Ποιοί θά τό παρακολουθοῦν;

Ὅσες ἐγκύκλιοι ἀναφέρονταν στήν ἀπασχόληση τῶν ἀπαλλασσόμενων μαθητῶν κατά τήν διάρκεια τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν, ἐπέβαλλαν νά παρακολουθοῦν μάθημα ἄλλου τμήματος τῆς ἴδιας τάξης καί ἄν αὐτό δέν εἶναι δυνατό, νά ἐπιβλέπονται ἀπό διδάσκοντα πού ἔχει κενό ἐκείνη τήν ὥρα ἤ νά ἐκπονοῦν κάποια ἐργασία, ἄν κάθε τάξη εἶχε ἕνα τμῆμα πού εἶναι σύνηθες σέ ἐπαρχιακά σχολεῖα, πάντως ἡ ἀπασχόληση καθορίζεται μέ ἀπόφαση τοῦ συλλόγου διδασκόντων ὅπως ὅριζε ὁ νόμος 1566/1985 (Α΄ 167) καί ἡ ὑπουργική ἀπόφαση Φ.353.1/324/105657/Δ1/8-10-2002 (Β΄ 1340).

Ὑπάρχει τώρα μιά σημαντική ἐξέλιξη. Ἡ τελευταία ἀπόφαση τοῦ ΣτΕ 1478/2022 ἀκύρωσε τήν Κοινή Ὑπουργική Ἀπόφαση τῆς 28ης Μαΐου 2021 κατά τό μέρος πού προβλέπεται ἡ ἀπαλλαγή τῶν μαθητῶν ἀπό τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν, καθώς δέν προηγήθηκε τῆς ἔκδοσης τῆς ΚΥΑ ἡ γνώμη τῆς Ἀρχῆς Προστασίας Δεδομένων Προσωπικοῦ Χαρακτῆρα καί ὁρίζει σαφῶς τήν ὑποχρέωση τῆς πολιτείας νά προσφέρει ἐναλλακτικό μάθημα γιά ὅσους ἀπαλλάσσονται ἀπό τά θρησκευτικά. Ἡ Ὁλομέλεια τοῦ ΣτΕ ἔκρινε ὅτι ἡ ρύθμιση, σύμφωνα μέ τήν ὁποία ὁ/ἡ διευθυντής/ντρια μέ τόν σύλλογο τῶν διδασκόντων ἀποφασίζουν γιά τόν τρόπο πού ἀπασχολοῦνται οἱ ἀπαλλασσόμενοι μαθητές, εἶναι συνταγματικῶς ἀνεκτή, ὡς μεταβατική, μέχρι τήν ὁριστική ρύθμιση τοῦ θέματος ἐντός εὐλόγου χρόνου, στό τέλος τοῦ σχολικοῦ ἔτους 2022-2023.

Ἡ μορφή καί τό περιεχόμενο τοῦ ἐναλλακτικοῦ μαθήματος εἶναι ἀκόμη ἄγνωστα. Ἴσως εἶναι θρησκειολογία ἤ ἠθική, πού ἀσφαλῶς δέν θά σχετίζεται μέ τή χριστιανική ὀπτική. Γιά πρώτη φορά τό μάθημά μας γίνεται περίπου ἐπιλεγόμενο. Ἀσφαλῶς δέν θά διδάσκουν θεολόγοι τό ἐναλλακτικό μάθημα, ἀφοῦ θά εἶναι ἤδη σέ ἄλλο τμῆμα καί φυσικά οὔτε νά διοριστοῦν περισσότεροι ἀναμένουμε, οὔτε ὅτι θά τό δεχτοῦν οἱ πολέμιοι. Ἀσφαλῶς ἄλλες εἰδικότητες θά τό διεκδικήσουν δυναμικά. Τέλος ὑπάρχει ζήτημα ἄν θά τό παρακολουθοῦν μόνο ὅσοι μαθητές ἀπαλλάσσονται σήμερα ἤ ἄν θά διευρυνθεῖ ἡ ὁμάδα τους στό μέλλον;

Ἀγαπητοί συνάδελφοι.

Ὀφείλουμε νά κάνουμε ἑλκυστικό τό μάθημα, ἔστω καί μέσα σέ αὐτές τίς ἀντίξοες συνθῆκες. Αὐτό δέν σημαίνει εὔκολο καί πλουσιοπάροχα βαθμολογούμενο, ἀλλά ἐνδιαφέρον, ζωντανό, πνευματικό, πού θά ἀπαντάει στίς ἀναζητήσεις τῶν παιδιῶν καί θά μεταδίδει γνώση, βίωμα καί φῶς, ὅπως ἔχει ἀποστολή. Σᾶς εὐχαριστῶ.