Η ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΤΟΥ ΕΚΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΡΩΣΩΝ (Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΝΕΑ ΠΟΡΕΙΑ 02-08-2013)

               Μερικές επέτειοι τείνουν να ξεθωριάζουν με το πέρασμα των χρόνων, άλλες πάλι καθίστανται λαμπρότερες. Πολλά συντείνουν ώστε να συμβεί ένα από τα δύο. Το βασικότερο κατά τη γνώμη μου είναι η σημασία που έχουν για τη σύγχρονη ζωή και πραγματικότητα. Μπορεί να παίξει ρόλο και η εξυπηρέτηση σκοπιμοτήτων ή άλλοι τυχαίοι και αστάθμητοι παράγοντες. Ο Χριστιανός όμως πίσω από όλα αυτά βλέπει την πρόνοια του Θεού που καθοδηγεί την Ιστορία.

               Θυμάμαι πριν 25 χρόνια το 1988, τους λαμπρούς εορτασμούς για τη χιλιετηρίδα από την βάπτιση των Ρώσων. Η Εκκλησία της Ρωσίας έχει παράδοση στη διοργάνωση πομπωδών τελετών. Ασχέτως της κριτικής που μπορεί να ασκηθεί, είναι γεγονός ότι τέτοια θεάματα συγκινούν τις μάζες. Ίσως στην εποχή μας λιγότερο από παλιότερες, αλλά υπάρχει πάντα κάποιο ποσοστό ανθρώπων που εντυπωσιάζεται και ένα άλλο που κερδίζει. Είχε τονιστεί τότε η σχέση τους με την Νέα Ρώμη, την Κωνσταντινούπολη. Υπήρξε αντίκτυπος στην κοινή γνώμη και στην επιστημονική κοινότητα.

               Νομίζω ότι είναι χρήσιμο να ξαναδούμε το ιστορικό πλαίσιο, την αφορμή των εορτασμών. Ο ηγεμόνας των Ρώσων Βλαδίμηρος Α΄ το 988 μ.Χ. αναζητούσε μια θρησκεία η οποία θα γινόταν ο ενοποιητικός παράγοντας του λαού του. Ο παγανιστικός Περούν, η ιουδαϊκή  και η ισλαμική θρησκεία δεν ικανοποιούσαν τις απαιτήσεις του. Στράφηκε προς τον Χριστιανισμό. Οι απεσταλμένοι του συνάντησαν στη Δύση μια αποστεωμένη εκδοχή του. Η Κωνσταντινούπολη τράβηξε την προσοχή τους. Βεβαίως η Ορθοδοξία ήταν ήδη γνωστή στη χώρα τους. Η γιαγιά του ηγεμόνα (και πλέον αναγνωρισμένη Αγία) Όλγα είχε βαπτιστεί χρόνια νωρίτερα. Οι ρώσοι απεσταλμένοι παρακολουθώντας μια Θεία Λειτουργία στην Αγία Σοφία αισθάνθηκαν ότι βρίσκονται στον ουρανό, κατά τη γνωστή παράδοση, όπως αποτυπώθηκε στα χρονικά τους. Έτσι επέλεξαν να γίνουν μέλη της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Ο ίδιος ο Βλαδίμηρος δέχτηκε το βάπτισμα στη Χερσώνα και μαζί του χιλιάδες Ρώσοι. Το βάπτισμα των αξιωματούχων μπορεί να χαρακτηριστεί προάγγελος της κατοπινής επικρατούσας αρχής στην Ευρώπη, «όποια η θρησκεία του ηγεμόνα, αυτή και του λαού» που εφάρμοσαν οι Γερμανοί προτεστάντες άρχοντες. Η βάπτιση του Ρώσου ηγεμόνα και ο γάμος του με την Άννα, αδελφή του βυζαντινού αυτοκράτορα Βασιλείου Β΄ Βουλγαροκτόνου, εξασφάλισαν τη συμμαχία τους. Ήταν συνηθισμένη πολιτική ενέργεια οι επιγαμίες και η θρησκευτική - πολιτιστική επιρροή, προκειμένου να συναφθούν διπλωματικές αλλά και εμπορικές σχέσεις και συμμαχίες. Πολλές πριγκίπισσες της Κωνσταντινούπολης βρέθηκαν παντρεμένες στα πέρατα του κόσμου για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες της κρατικής διπλωματίας, ενώ ιεραπόστολοι διέδιδαν το Ευαγγέλιο και στοιχεία πολιτισμού σε γειτονικούς πληθυσμούς.

Φαίνεται ότι οι Ρώσοι διδάχτηκαν και αφομοίωσαν το μάθημα τους. Η ιστορία και ο τρόπος των βυζαντινών έγινε παράδειγμα γι’ αυτούς. Μετά τα πέτρινα χρόνια για την Εκκλησία ήρθαν στιγμές κοσμικής δύναμης και λάμψης. Το κράτος που την καταδίωξε τώρα την υποστηρίζει και τη θεωρεί παράγοντα του δημόσιου βίου, σύμφωνα με πολλά δημοσιεύματα αλλά και την πρακτική των αρχών. Μερικές φορές γίνεται όχημα της επεκτατικής πολιτικής του κράτους. Ξαναγράφω ότι δεν σκοπεύω να ασκήσω κριτική σε αυτό το κείμενο. Ο προβληματισμός είναι ο σκοπός του και τα συμπεράσματα των αναγνωστών.

Ο Πατριάρχης της Ρωσίας Κύριλλος προσπαθεί να αυξήσει την επιρροή του και στη χώρα του και διεθνώς. Οι πασίγνωστες τάσεις των Ρώσων για διεκδίκηση του ονείρου να αποτελέσουν την Τρίτη Ρώμη βρήκαν στο πρόσωπο του δυναμικού προκαθημένου τον εκφραστή τους. Έτσι γιορτάζει επέτειο των 1025 χρόνων φέτος (αφού ανθρωπίνως δεν προλαβαίνει τα 1100). Βεβαίως κρατά τα προσχήματα, στην Θεία Λειτουργία προεξάρχει ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας, αλλά ο Ρωσίας προσπαθεί de facto να επιβάλει το «αυτοκέφαλο» που έχει χορηγήσει αντικανονικά μέσα από την παρουσία των «προκαθημένων» στο πατριαρχικό συλλείτουργο.

Ο δεύτερος στην σειρά, μεταξύ ίσων, Πατριάρχης Αλεξανδρείας προεξήρχε διότι έλειπε ο πρώτος, ο Οικουμενικός Πατριάρχης. Πιθανότατα κάποιοι να θεωρήσουν την απουσία του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως από τους εορτασμούς ως ένδειξη ψυχρού κλίματος στις σχέσεις με την Εκκλησία της Ρωσίας ή ως αποτυχημένο διπλωματικό ελιγμό ἠ οτιδήποτε άλλο. Ωστόσο ο Παναγιώτατος με την επιστολή του στην Εκκλησία της Ουκρανίας μιλάει για τον καταδικασμένο, σε τοπική σύνοδο από το 1972, Εθνοφυλετισμό. Ίσως στο δημοσιευμένο κείμενο της επιστολής εμμέσως μπορεί να διαγνωστεί ένας από τους λόγους της απουσίας του.

Είναι κοινός τόπος ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία είχε σοβαρό θέμα, καθώς οι τοπικές εκκλησίες σε μερικές περιπτώσεις ταυτίστηκαν με τα έθνη και σε βάρος της κύριας αποστολής τους προώθησαν τις εθνικές αντιλήψεις. Η απολύτως αντικανονική ύπαρξη πολλών ορθοδόξων επισκόπων σε μία πόλη, έντονο πρόβλημα της λεγόμενης διασποράς, δείχνει την αδυναμία συνεννόησης μεταξύ τους, παρά τα επιχειρούμενα θετικά βήματα. Η μελλοντική Μεγάλη Σύνοδος της Ορθοδοξίας θα παραμένει μακρινό όνειρο μέχρι να βρεθεί κοινός βηματισμός των Ορθοδόξων υπό τον συντονισμό ενός. Για εμάς δεν μπορεί να είναι άλλος από το σεπτό Κέντρο, το Φανάρι, για θεολογικούς, ιστορικούς και ρεαλιστικούς λόγους. Η μητέρα Εκκλησία χαίρεται να συνεορτάζει επετείους των αδελφών Εκκλησιών. Η στήριξη μας είναι δεδομένη.