Ο ΙΕΡΟΨΑΛΤΗΣ ΣΤΗΝ ΕΠΑΡΧΙΑ (Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΝΕΑ ΠΟΡΕΙΑ 19-06-2009)

Ο ΙΕΡΟΨΑΛΤΗΣ ΣΤΗΝ ΕΠΑΡΧΙΑ

            Το κείμενο αυτό δεν είναι προϊόν θεωρητικής μάθησης αλλά εμπειρίας, καθώς με ευλόγησε ο Θεός να διακονήσω (ως πρακτικός και κακότεχνος ομολογώ) το ιερό αναλόγιο σε ναούς της επαρχίας Βισαλτίας. Γι’ αυτό με υπερηφάνεια καταγράφω τον τίτλο του τέως «επαγγελματία» ιεροψάλτη δίπλα σε αυτούς που οφείλονται στις πανεπιστημιακές περγαμηνές. Το ψώνιο δεν με αφήνει να ησυχάσω, έτσι ενοχλώ με την παρουσία μου τους αδελφούς ιεροψάλτες ακόμη και σήμερα. Πάντως τη μερίδα του λέοντος του χρόνου υπηρεσίας μου κατέχουν ο Ι. Ν. Αγίας Τριάδος Τραγίλου (αμισθί) και ο Ι. Ν. Μ. Ταξιαρχών Ευκαρπίας, που μου έδωσε την υλική στήριξη για να ολοκληρώσω τις μεταπτυχιακές σπουδές μου. Στο χρόνο αυτό διαπίστωσα τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο ψάλτης και γεύτηκα τις χαρές του λειτουργήματος. Δεν θεωρώ τον εαυτό μου αντιπροσωπευτικό δείγμα ψάλτη, αλλά, ως γνώστης του χώρου, έχω κάποια αίσθηση των γεγονότων, τα οποία είναι γνωστά στους «παροικούντες την Ιερουσαλήμ». Νομίζω ότι κάποτε μια φωνή πρέπει να ακουστεί, όχι για συνδικαλιστικά αιτήματα, αλλά για να τεθεί ο προβληματισμός πολλών στο προσκήνιο, με την αφελή ελπίδα να την αφουγκραστεί κάποιος.

            Ο ψάλτης θεωρείται κατώτερος κληρικός που εκπροσωπεί το λαό στις ακολουθίες και τη Θεία Λειτουργία. Η παρουσία του έγινε απαραίτητη μετά την εισαγωγή πιο περίτεχνου μέλους στην υμνολογία, οπότε χρειαζόταν πρόσωπα με περισσότερη εξειδίκευση για να εκτελούν (ενίοτε κυριολεκτικά!) τους ύμνους. Δυστυχώς όμως δεν υπάρχει μέριμνα για την κατάρτιση του. Η όποια μόρφωση του (γενική ή εξειδικευμένη) βασίζεται κυρίως στις φιλότιμες προσπάθειες του ίδιου.

Θα αντιτείνει κανείς ότι υπάρχουν ωδεία και σχολές βυζαντινής μουσικής, πολλές από τις οποίες βρίσκονται υπό την αιγίδα των κατά τόπους μητροπόλεων καθώς και σύλλογοι διαφόρων μορφών. Αυτά  όμως επιβεβαιώνουν την άποψη μου, αφού είναι προϊόντα ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Όμως το τελικό ερώτημα είναι, πόσοι από τα μέλη των προσπαθειών αυτών επανδρώνουν τα αναλόγια επαρχιακών ναών σε μικρά και απομακρυσμένα χωριά. Προτιμούν οι πτυχιούχοι (και δεν τους αδικώ) να συμμετέχουν σε χορωδίες μεγάλων ναών και δεν δεσμεύονται έναντι κάποιου πενιχρού μισθού. Δεν ισοπεδώνω τα πάντα, γνωρίζω καλά την μεγάλη προσφορά των παραπάνω για τη συντήρηση, τη διαφύλαξη και τη διάδοση της εκκλησιαστικής μουσικής. Η αγάπη τους κάνει θαύματα, η χαρά και η εσωτερική ικανοποίηση είναι σχεδόν η μόνη ανταμοιβή τους.

Οι χαρές του ψάλτη, όπως και των άλλων λειτουργημάτων και επαγγελμάτων, προέρχονται από το Θεό, από τη φύση της δουλειάς, από τους συνεργάτες (επίσκοπο, ιερείς, ιεροψάλτες, επιτρόπους), από τον κόσμο και από τον εαυτό του. Από εκεί πηγάζουν όμως και τα προβλήματα. Η ψυχολογία του ίδιου και η στάση του απέναντι στο λειτούργημά του καθορίζουν πολλές παραμέτρους της συμπεριφοράς του στο αναλόγιο και όχι μόνο. Άλλοι αισθάνονται ότι τους καλεί ο Θεός να επιτελέσουν μια διακονία και με αυτό το πνεύμα εξυπηρετούν ταπεινά το αναλόγιο που τους δίδεται. Άλλοι βλέπουν μπροστά τους ένα βιοποριστικό επάγγελμα και φέρονται αναλόγως, απειλούν, εκβιάζουν για αυξήσεις, αλλάζουν θέσεις κυνηγώντας μεγαλύτερο μισθό. Ως ένα σημείο θα μπορούσε κάποιος να κατανοήσει το γεγονός, αφού ο μισθός είναι πενιχρός και δίνεται σε συμφωνία με το κάθε εκκλησιαστικό συμβούλιο ανάλογα με την ανάγκη ή την ευχέρεια που υπάρχει σε κάθε ναό. Γι’ αυτό μερικοί καταλήγουν να εποφθαλμιούν τη θέση του εφημερίου που έχει περισσότερα λεφτά και ασφάλεια ξεχνώντας ότι για εκείνη απαιτούνται πρόσθετα προσόντα. Άλλοι πάλι νοιάζονται για την προσωπική προβολή τους, αν μάλιστα κατέχουν κάποιο τάλαντο, τότε φουσκώνουν σαν διάνοι και επιζητούν τους επαίνους και τις κολακείες. Γίνονται ανταγωνιστικοί και εριστικοί. Νομίζουν ότι είναι οι καλύτεροι, αν όχι του κόσμου, τουλάχιστον της περιοχής τους. Θέλουν να τους παραχωρείται η πρώτη θέση παντού και αυτοί να μην την παραχωρούν πουθενά. Παραλείπω τα προβλήματα στις σχέσεις προκατόχων-διαδόχων διότι δεν αφορούν μόνο αυτούς.

Για να ελαφρύνω την ατμόσφαιρα, (πολύ βαριά την έκανα) θα αφηγηθώ με λίγα λόγια ένα περιστατικό που μπορεί να γίνει ανέκδοτο. Μεγάλη Παρασκευή. Οι γυναίκες και οι κοπέλες ψάλλουν ωραιότατα τα εγκώμια του Επιταφίου. Ο δεξιός ψάλτης κάθεται ξινισμένος. Όταν ζήτησαν να πουν και τα ευλογητάρια, τους παραχωρούνται με χαρά. Λέει τότε ο σεβαστός κύριος στον αριστερό ψάλτη: «Μας πήραν τα φιλέτα» (εννοούσε τα καλύτερα μουσικά κομμάτια, τέτοιες αντιλήψεις κυκλοφορούν στο χώρο μας!). Και αυτός του απαντά με μια δόση ειρωνείας: «Τέτοια μέρα δεν τρώνε φιλέτα και μάλιστα οι ψάλτες. Μην παραπονιέσαι λοιπόν, διότι οι κυρίες μας βοηθούν να μην… αμαρτήσουμε!»

            Ήδη ανέφερα ότι ο μισθός είναι μικρός αλλά όμως και οι ώρες «εργασίας», με την στενή έννοια, είναι λίγες. Σπανίως υπάρχει ασφαλιστική κάλυψη αφού δεν είναι κύριο επάγγελμα. Αυτά δεν δικαιολογούν τα απαράδεκτα φαινόμενα εκβιασμού από ψάλτες προς ιερείς για να πάρουν αυξήσεις ή άλλες απολαβές. Η σπανιότητα των ψαλτών οδηγεί σε απελπισία τους προϊσταμένους των ναών και ενίοτε υποκύπτουν στην ανάγκη να ανέχονται εντελώς ακατάλληλους ή κακότροπους συνεργάτες. Το μαχαίρι είναι δίκοπο και επιβαρύνεται η πνευματική κατάσταση.

Ευτύχησα να έχω καλό προϊστάμενο Ιερέα, ταπεινό και εργατικό, όσο και αδικημένο από τη διοίκηση της Εκκλησίας η οποία δεν τον έκρινε άξιο ενός οφφικίου, απ’ αυτά που μοιράζονται αφειδώς τα τελευταία χρόνια σε μειράκια και σε προβληματικούς. Ακόμη, οι εκκλησιαστικοί σύμβουλοι ήταν ταπεινοί και απλοί άνθρωποι της επαρχίας, απ’ αυτούς που κερδίζουν τον παράδεισο χωρίς να το καταλάβουν. Δυστυχώς όμως, αυτό δεν συμβαίνει παντού. Από την άλλη, υπάρχουν προϊστάμενοι ναών που δεν φέρονται ως ιερείς, αλλά ούτε ως άνθρωποι… Ας τα αφήσουμε καλύτερα, πονούν όλους μας.

            Ο ταγμένος φύλακας της παραδόσεως της εκκλησίας είναι ο επίσκοπος. Παραλείπω τα γνωστά και αυτονόητα γύρω από τη θέση που του αποδίδει η θεολογία. Όμως, η συμπεριφορά του μερικές φορές προβληματίζει τον ψάλτη. Όπως για παράδειγμα όταν ο προεστώς της σύναξης φέρεται ηγεμονικά και αγενώς ή όταν περικόπτει κατά βούληση τροπάρια και ολόκληρες ακολουθίες ενώ ήδη έχει υποδυθεί, γραπτώς και προφορικώς, τον τιμητή και αυστηρό τηρητή της τάξεως,  ασχέτως αν έχει ακριβή γνώση της ή εκφράζει τις προσωπικές του προτιμήσεις. Ακόμα και αν κάτι καταργήθηκε ή επικράτησε στην πρακτική της εκκλησίας ή δεν εφαρμόζεται αλλού, εμείς είμαστε «καλύτεροι» και οι «ορθόδοξοι» ενώ οι άλλοι χωλαίνουν. Τέλος πάντων...

Θα αναφερθώ ελάχιστα και στο πλήρωμα της Εκκλησίας. Οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν το ρόλο τους ως μέλη της Εκκλησίας, αφού δεν φροντίσαμε να τους διδάξουμε. Δεν έχουν ειδικές γνώσεις μουσικής και τυπικού και έτσι, δικαίως, θαυμάζουν και αγαπούν ό,τι δεν αξίζει ή απορρίπτουν και κατακρίνουν επιπόλαια. Οι περισσότεροι ψάλτες απολαμβάνουν τιμή, σεβασμό και αγάπη από το λαό. Μερικοί σαν εμένα είναι ιδιαιτέρως ευνοημένοι χωρίς να το αξίζουν. Αλλά καμιά φορά η στενοκεφαλιά και η έλλειψη εκκλησιαστικής συνείδησης σπάει κόκκαλα. Είπαμε ήδη άλλων τα ανομήματα και άλλων τα αγνοήματα. Πάντως, όταν ο ψάλτης ακούει από τον κόσμο «καταλάβαμε λειτουργία», πρέπει να χαίρεται περισσότερο από τον έπαινο για τη φωνή και τα προσόντα του. Χρέος μας είναι να διευκολύνουμε τον πιστό να συναντήσει το Θεό. Αν δεν το μπορούμε, τουλάχιστον ας μην το εμποδίζουμε.

Ας με συγχωρέσουν οι αδελφοί αν είδα τα πράγματα υποκειμενικά και αποσπασματικἀ, σαν μέσα από σπασμένο καθρέπτη και τα κατέγραψα εμπαθώς. Όσοι θέλουν, ας κοιτάξουν τον καθρέπτη από την δική τους οπτική γωνία μήπως και βγάλουν τα δικά τους συμπεράσματα. Δοξάζω το Θεό και ελπίζω να Του ψάλλω όσο υπάρχω.