Ο ΚΛΗΔΟΝΑΣ (Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΝΕΑ ΠΟΡΕΙΑ 27-06-2008)

Ο Κλήδονας είναι ένα έθιμο με καταγωγή στην αρχαία εποχή. Ο όρος «Κληδόνα» στους αρχαίους Έλληνες σημαίνει πράξεις ή λέξεις τυχαίες και ασυνάρτητες, που ακούγονταν κατά τη διάρκεια μαντικών τελετών και στις οποίες αποδίδονταν προφητική σημασία και χρησίμευαν στους μάντεις να εξάγουν συμπεράσματα για το μέλλον. «Πρόκειται για μια προσπάθεια να διαβαστούν άμεσα τα σχέδια της τύχης και να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα. Ένα εξειδικευμένο παράδειγμα κληρομαντείας ήταν η κληδωνομαντεία, η πρόβλεψη μέσω της παρατήρησης μιας ακούσιας λέξης ή φράσης. Μια τέτοια ακούσια έκφραση θεωρούνταν ως στιγμιαία κατοχή από κάποιον θεό: Ο κληδών, ένας οιωνός που περιλαμβανόταν σε μια λέξη ή ήχο, ήταν πιο αξιόπιστος όταν προφερόταν από εκείνους που ήταν λιγότερο ικανοί να αντιληφθούν την επίδραση τους, όπως τους τρελούς και τα παιδιά, όπως λέει και η χαρακτηριστική παροιμία, ‘’από μικρό και από τρελό…’’».[1]

Στη βυζαντινή εποχή υπήρχε το ρήμα κληδονίζομαι, που σήμαινε καλώ πνεύματα νεκρών με σκοπό τη νεκρομαντεία. Για τους λόγους αυτούς οι Ιεροί Κανόνες (π.χ. ο 65^ος της Πενθέκτης), ορισμένοι συγγραφείς, όπως ο Μιχαήλ Ψελλός, ο οποίος λέει ότι είναι κάλεσμα πονηρών δαιμόνων[2] και Πατέρες της Εκκλησίας, ως οι Ιωάννης ο Χρυσόστομος και Ιωάννης ο Δαμασκηνός, είναι πολύ αυστηροί απέναντι στον κλήδονα όταν έχει την έννοια της μαντείας.[3] Οι ερμηνευτές των ιερών κανόνων Ζωναράς και Βαλσαμών αναφέρονται στο έθιμο. Μάλιστα ο δεύτερος δίδει και μια λεπτομερή περιγραφή του. Πάντως εξακολουθούσε να υπάρχει τον 15^ο αιώνα αφού το αναφέρει και ο Ιωσήφ Βρυέννιος.

Φαίνεται ότι ο Κλήδονας μεταλλάχθηκε κάπως στο πέρασμα του χρόνου. Οι άνθρωποι περνούσαν μέσα από τη φωτιά για κάψουν το κακό και να εξαγνιστούν. Η εξαγνιστική δύναμη της φωτιάς είναι και αυτή μια αντίληψη που συναντούμε ήδη στον Όμηρο. Το έθιμο να πηδούν φωτιές την 24 Ιουνίου υπήρχε και στη Δύση στα χρόνια του Μεσαίωνα (10^ος-13^ος αι.).[4] Μάλλον έτσι συνδέθηκε με τη λαϊκή χριστιανική πίστη, γι’ αυτό αργότερα βλέπουμε τον Κλήδονα να ζωντανεύει τη μέρα του Γενεθλίου του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, στις 24 Ιουνίου, που συμπίπτει με τη θερινή τροπή του ήλιου, η δύναμη του οποίου φανερώνει κυρίως τα μελλούμενα, σύμφωνα με τις θαμπές μνήμες του παρελθόντος.

Στη νεοελληνική αντίληψη το έθιμο αυτό εξελίχθηκε σε μια όμορφη και ενδιαφέρουσα «ιεροτελεστία», περισώζοντας τους ερωτικούς χρησμούς. Ο εορτασμός αρχίζει από την παραμονή με τις μεγάλες φωτιές που ανάβονται και τις πηδούν ακόμη και τα παιδιά. Κατόπιν φέρνουν οι ανύπαντρες κοπέλες από το πηγάδι το αμίλητο νερό και το αδειάζουν στη «γραγούδα» (πήλινο δοχείο), ρίχνοντας μέσα κι από ένα «ριζικάρι», κάποιο προσωπικό, συνήθως πολύτιμο, αντικείμενο. Σκεπάζουν έπειτα τη γραγούδα και την αφήνουν όλη νύχτα κάτω από τον ξάστερο ουρανό. Πηγαίνουν τότε όλες για ύπνο και ονειρεύονται τον άντρα που θα παντρευτούν.

Την επόμενη μέρα ανοίγεται με τραγούδια η γραγούδα και καθώς η κάθε μία παίρνει πίσω το αντικείμενο που της ανήκει, ακούγεται κι από ένα δίστιχο, το περιεχόμενο του οποίου έχει κάποια σημασία για το «ριζικό» της κοπέλας, στην οποία εκείνη τη στιγμή απευθύνεται. Τα ριζικάρια κάποτε τελειώνουν και καθώς βασιλεύει ο ήλιος κάθε κοπέλα γεμίζει το στόμα της με μια γουλιά αμίλητο νερό, στέκεται μπροστά στο παράθυρο και περιμένει μέχρι ν' ακούσει το πρώτο ανδρικό όνομα. Αυτό πιστεύεται πως θα είναι και το όνομα του άνδρα που θα παντρευτεί.

Στη Νάξο, τη μέρα του Κλήδονα, ο περιηγητής Τζάκομπ Μπαρθόλντι παρακολουθεί «ένα αρκετά ιδιόρρυθμο παιχνίδι, που έδινε την ευκαιρία για πολλούς αυτοσχεδιασμούς». Η νεολαία μαζεύεται στο πλάτωμα του χωριού. Τα κορίτσια κρατούν πανέρια με μικροαντικείμενα, τα ανασύρουν ένα-ένα , και κάποιο αγόρι κάθε φορά οφείλει να σκαρώνει αυτομάτως μερικά στιχάκια, άλλοτε σατιρικά και άλλοτε επαινετικά.[5]

Στην εποχή μας το έθιμο έχασε την έννοια της μαντείας και παραμένει ως ένα φολκλορικό γεγονός, ως ένα στοιχείο της καθημερινότητας του παρελθόντος, το οποίο αναβιώνει χάρη στη δράση διαφόρων συλλόγων, όπως ο Πολιτιστικός και Μορφωτικός Σύλλογος Τραγίλου «Ο Μέγας Αλέξανδρος». Έτσι υπάρχει μια ευκαιρία για γλέντι με αφορμή τον Κλήδονα και τη γιορτή του Αη-Γιάννη στο παρεκκλήσι που είναι αφιερωμένο στη μνήμη του και φιλοξενεί εικόνες και μνήμες από τις αλησμόνητες πατρίδες των προσφύγων χωριανών μας. Η φωτιά θα ανάψει με τα στεφάνια της Πρωτομαγιάς και θα γίνει το επίκεντρο μιας νοσταλγικής ανάμνησης του παρελθόντος, των αγνών παιδικών χρόνων μας. Η γιορτή που επιδιώκει να γίνει ετήσιος θεσμός ονομάζεται «Τραγίλεια» και φιλοδοξεί να ζωντανέψει το χωριό και να γίνει πόλος έλξης για τους ξενιτεμένους μας και τους φίλους επισκέπτες, σε συνδυασμό με το πανηγύρι της Αγίας Τριάδας, τη Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος. (Παρεμπιπτόντως φέτος έγιναν πολλές εκδηλώσεις το τριήμερο 14 - 16 Ιουνίου. Παρουσιάστηκαν χορευτικά, ταχυδακτυλουργοί, ξυλοπόδαροι, κλόουν, λαϊκό γλέντι και βεβαίως έγιναν οι καθιερωμένες ακολουθίες της Εκκλησίας, με χοροστασία του Μητροπολίτη Σερρών στον Εσπερινό. Γι’ όλα αυτά αξίζουν έπαινοι και συγχαρητήρια στους οργανωτές).