ΞΑΝΑΔΙΑΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ (Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΝΕΑ ΠΟΡΕΙΑ 19-08-2011)

Αφορμή για το κείμενο αυτό είναι η συμπλήρωση εκατόν εξήντα ετών από τη γέννηση (4 Μαρτίου 1851) και εκατό ετών από το θάνατο (3 Ιανουαρίου 1911) ενός μεγάλου συγγραφέως αλλά και ολοκληρωμένου ανθρώπου, κατά την ορθόδοξη αντίληψη, του Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη. Του φτωχού και βιοπαλαιστή γιου ενός απλού πρεσβυτέρου από τη Σκιάθο. Του περιφρονημένου και ανέστιου με το γιγάντιο έργο. Του ανθρώπου με το πραγματικό εκκλησιαστικό φρόνημα και ήθος, χωρίς τους παροξυσμούς κάποιων από εμάς.

Το έτος 2011 αφιερώθηκε στον «Άγιο» των νεοελληνικών γραμμάτων από την Ιερά Σύνοδο και από άλλους θεσμούς, ενώ παράλληλα μια πανελληνίου κυκλοφορίας εφημερίδα επανεκδίδει τα άπαντα του. Έτσι μου δόθηκε η αφορμή να ξαναδιαβάσω το σύνολο του έργου αυτού του αξεπέραστου διηγηματογράφου, του κοσμοκαλόγερου που ήξερε την κοινωνία και τους ανθρώπους της εποχής του όσο κανένας. Ταυτόχρονα θυμήθηκα τα παιδικά χρόνια μου και την πρώτη επαφή με τα κείμενα του, γραμμένα στην ιδιότυπη γλώσσα του, που συνδυάζει την επίσημη τότε καθαρεύουσα με το σκιαθίτικο ιδίωμα.

Σε τρυφερή ηλικία αναδιφούσα στη βιβλιοθήκη του θείου μου, εφημερίου του χωριού μου. Τώρα μου φαίνεται μικρή αλλά τότε οι περίπου 100-150 τόμοι βιβλίων που αριθμούσε ήταν για μένα ένα παράθυρο στον κόσμο. Ανάμεσα σε εγκυκλοπαίδειες και εκκλησιαστικά κείμενα βρισκόταν τα άπαντα του Καρκαβίτσα και του Παπαδιαμάντη. Η παιδική περιέργεια με οδήγησε να υπερβώ τη δυσκολία της γλώσσας και να προσπελάσω στα νοήματα που έκρυβαν οι σελίδες των ογκωδών βιβλίων. Είναι αλήθεια ότι τα περιορισμένα σε έκταση διηγήματα του με προσέλκυσαν περισσότερο από τα μυθιστορήματα του. Μέσα σ’ αυτά βρήκα έναν κόσμο διαφορετικό από το σημερινό αλλά και τόσο οικείο με την πραγματικότητα της επαρχίας που ζούσα.

Περισσότερο με συγκίνησε η κριτική ματιά του σε πρόσωπα, θεσμούς και πράγματα. Μια ματιά κριτική, πιο κοφτερή από μαχαίρι, αλλά όχι αναγκαστικά επικριτική. Ο χώρος της Εκκλησίας είχε τη μερίδα του λέοντος στα κείμενα του. Επειδή ετοιμάζω ήδη ένα άρθρο για το θέμα θα αρκεστώ να γράψω ότι ήταν αυστηρός στις παρεκτροπές των υψηλόβαθμων του κλήρου και επιεικής στα λάθη των απλών κληρικών και λαϊκών. Μου θυμίζει την ευχή της Θείας Λειτουργίας που μιλάει για τα ανομήματα και τα αγνοήματα. Νομίζω πως ο ίδιος έδωσε τον καλύτερο ορισμό για το περιεχόμενο του έργου του. Να υμνεί με λατρεία το Χριστό του, να περιγράφει με έρωτα τη φύση, τα πρόσωπα, τα πράγματα και να ζωγραφίζει με στοργή τα ελληνικά ήθη. Ήταν αξεπέραστος σε αυτά. Τα ζούσε πρώτα και μετά τα κατέγραφε. Η πράξη γινόταν επίβαση της θεωρίας.

Δεν έχω την πένα του, το μυαλό του, το φρόνημα του, την ευαισθησία του ώστε να γράψω κάτι αξιόλογο γι’ αυτόν. Καταγράφω μόνο μερικές ταπεινές σκέψεις. Σκέφτομαι πόσα στερούμε από τα παιδιά μας όταν δεν τα φέρνουμε σε επαφή με αυτό τον πλούτο. Σκέφτομαι πόσο αλλοτριωθήκαμε. Σκέφτομαι πόσο μας συγκλονίζει η οικονομική κρίση ενώ δε μας αγγίζει η πνευματική. Σκέφτομαι πόσο μας χρειάζεται ο Παπαδιαμάντης για να ξαναβρούμε τον εαυτό μας και το δρόμο μας.